Şema Terapi Nedir?
Şema terapi Jeffrey E. Young tarafından geliştirilmiş bir terapi ekolüdür. Şema terapiye göre insanlar doğdukları anda temel ihtiyaçlarla doğar. Bu ihtiyaçlar beslenme ve barınmanın dışında bakım, güven, ilgi, şefkat, özerklik, oyun, kendiliğindenlik, sınırlar ve kabul görmek gibi duygusal ihtiyaçlardır. Erken çocukluk döneminde bu ihtiyaçların çevre tarafından karşılanmamasıyla şemalarımız oluşur. Şemalarımız duygu, düşünce ve fiziksel duyumsamalarımızdan oluşan bilgi kalıpları/inançlarıdır. Doğru gibi gelen ve kişinin bildiği ancak acı çekmeye sebep olan bilgi kalıplarıdır. Artık bu inançlara göre davranır, düşünür ve hissederiz. Yani erken çocukluktaki olumsuz yaşam deneyimleri çeşitli olaylarla birikerek yetişkinlikte uyum bozucu şemalarla kendini gösterir. Şema Terapi şemaları, başa çıkma biçimleri ve modları ele alır. Modlar ise içsel yanlarımızdır. Şemalarımızı, modlarımızı ve baş etme şekillerimizi anlarsak kendimizi anlarız ve değişimimiz burada başlar.
Uyum Bozucu Şemalar Nelerdir?
Duygusal Yoksunluk Şeması
Aranılan sevgi, ilgi ve şefkatin bir başkası tarafında yeteri kadar karşılanmayacağı beklentisinde olmadır. İsminde de geçen yoksunluk ise ilgi, empati veya rehber/korunma yoksunluğu şeklinde kendini gösterir.
Terk Edilme Şeması
Kişinin bağlanmaya uygun kişiler tarafından terk edileceği veya o kişileri güvensiz olarak algılamasıdır. Bu şema bir gün herkesin gideceği inancını getirir.
Kusurluluk Şeması
Sevilmeye veya beğenilmeye değer olmama inancıyla birlikte değersiz, yetersiz veya eksik hissetme duygularını barındırır. Kişide eleştirilere ve dışlanmaya karşı aşırı hassasiyet görülebilir.
Kuşkuculuk Şeması
Başkalarının güvenilir ve dürüst olmadığı inancıdır. Onların zarar verebilecek, aldatabilecek veya hileye başvurabilecek olduklarına yönelik kuşkularla kendini gösterir.
Sosyal İzolasyon Şeması
Diğer insanlardan ayrı, farklı ve yalnız hissetmedir. Kişinin kendisini öteki olarak görme eğiliminde olması veya bir topluluğa ait olmadığını düşünmesidir.
Bağımlılık Şeması
Kişinin kendine bakma, karar alma ve problem çözme gibi günlük sayılabilecek sorumlulukları almada zorluk yaşaması ve bir başkasına ihtiyaç duymasıdır. Çaresiz veya yetersizlik duygularını içerir.
Dayanıksızlık Şeması
Bir anda gelecek bir felaketin karşısında kalınacağı ve bu felaketi kontrol edememe veya dayanmakta zorlanılacağı inancıdır. Bu ani felaket tıbbi, çevresel veya duygusal (aklını yitirme) şeklinde görülmektedir. Panik, kaygı, korku şeklinde kendini gösterir.
Karamsarlık Şeması
Hayatın iyimser yönlerini küçük görme, azımsama veya yok sayma ancak olumsuz yönlerini abartma ile kendini gösterir. İşlerin er ya da geç bozulacağı beklentisi ve bütün olumsuzlukların kendisinin yaşadığına inanmasıdır. Kaygı, evham, uyarılmışlık hissedilir ve sıkça şikâyetçilik görülür.
İç İçelik Şeması
Önem verilen kişilerle (aile, arkadaş, partner) aşırı ve sınırın olmadığı bir duygusal bağın olmasıdır. Bu bağ olmadan yaşayamayacağını düşünme veya mutlu olamayacağı inancıdır.
Başarısızlık Şeması
İşyeri, okul, kariyer veya spor gibi alanlarda yetersiz ve başarısız olma inancıdır. Kendisini başkalarıyla sürekli kıyaslama ve yetersizliklerden bahsedilir.
Boyun Eğicilik Şeması
Bireyin ihtiyaçlarını veya duygularını dile getirmediği başkasının yönlendirmesi veya kontörlüne mecbur hissettiği böylece boyun eğip teslim olduğu bir şemadır. Kendi duygu ve isteklerinin başkaları için önemli olmadığı algısı vardır.
Kendini Feda Şeması
Kişinin gönüllü olarak kendi ihtiyaçlarındansa başaklarının ihtiyaçlarını gidermesi veya önemli görmesidir. Başkalarının sorunlarına aşırı duyarlılık görülür.
Haklılık Şeması
Kişi kendisinin özel, ayrıcalıklı ve üstün olduğuna inanır. Çevresindekilerin makul gördüğüne bakmadan kendi isteklerini yapmada ısrarcı bir üstünlük vardır. Başkaları üzerine hakimiyet kurdukları görülür.
Yetersiz Özdenetim Şeması
Özdisiplin, kendini denetleme, aşırı engellenme veya sorumluluk konularında zorlukla kendini gösterir. Kişi rahatsızlıktan kaçınmaya çalışır ve dürtüsel veya sabırsız davranır.
Onay Arayıcılık Şeması
Başkalarından onay almaya, ilgi görmeye veya takdir görmeye aşırı önem verme şeklinde kendini gösterir. Kabul edilen ve beğenilen olmak için başkalarından süreli onay ihtiyacı duyulur.
Cezalandırıcılık Şeması
Yapılan hiçbir yanlışın cezasız kalmaması gerektiği ile karakterizedir. Öfke, acımasızlık, kendisi de dâhil standartlara uymayanlara katlanamama söz konusudur. Hataları affetmeye karşı olumsuz tavır takınma görülür. Sadece çevreye değil kendisine karşı da cezalandırıcı olma eğilimi vardır.
Duyguları Bastırma Şeması
Kişinin olumlu veya olumsuz duyguları kadar kırılganlıklarının da ifadesinde zorluk vardır. Duyguların ifadesiyle reddedilme, utanç veya dürtülerin kontrol edilmesinde zorluk olacağına yönelik inanç vardır.
Yüksek Standartlar Şeması
Halk dilince mükemmeliyetçilik olarak bilinen eleştiriden kaçınmak için yüksek beklentileri veya standartların karşılanması gerektiği inancıdır. Bu standartlar kişide baskı ve eleştirelliğe neden olur. Sürekli kendi performansını azımsama veya yetinmeme şeklinde görülür.
Şema Terapi Neyi Amaçlar?
Şema Terapide amaç erken dönemde yaşanan olumsuz deneyimleri ve burada karşılanmamış ihtiyaçları gidermektir ve uyum bozucu baş etme yöntemlerinin yerine sağlıklı olanlarla değiştirmektir. Şema terapi toplamda 18 şema tanımlar. Bunlar;
Şema Terapi Hangi Kişilere Uygundur?
Şema Terapi yetişkinlere uygundur.
Şema Terapinin Uygulama Alanları Nelerdir?
Şema terapi eklektik olan, yani içerisinde birden fazla kuramı barındıran (psikodinamik, geştalt, hümanistik terapi ve bilişsel davranışçı terapi) ve bunları uygulayan bir kuramdır. Tedavi oldukça aktif ve iş birliğinin olmasıyla duygusal, bilişsel, davranışsal değişimi beraberinde getirir. Şema terapi ilk başta kişilik bozukluklarına yönelik geliştirilmişse de günümüzde bunun ötesine ulaştığı ve sonuç verdiği görülmüştür. Akut şikayetlerden ziyade karakteristik sorunların tedavisinde kullanılır. Bunlar:
- Kişilik Bozuklukları
- Kronik Depresyon
- Kaygı Bozuklukları
- Travmalar (çocukluk/ ergenlik dönemine ait)
- Yeme Bozuklukları
- Çift Sorunları
- Kişilerarası Sorunlar (iletişim, öfke, güven, çatışma v.b.)
- Madde ve Diğer Bağımlılıklarda
- Cinsel Yaşama Dair Sorunlarda
Ne Kadar Sürer?
Şema Terapi uzun soluklu bir terapi sürecidir. Genellikle 1-3 yıl süresince haftalık seanslarla terapi süreci devam eder. Ancak danışanın ihtiyacına göre seans sıklığı değişebilir. Seans süreleri 45-50 dakika arası sürmektedir.
